“Onze gesprekken en jouw presentaties over Shakespeare hebben ook geleid tot het inzicht dat er blijkbaar veel is gedacht en geschreven om ontdekt en herontdekt te worden, simpelweg omdat we het al eerder hebben meegemaakt. De geschiedenis kan zich niet herhalen, maar we kunnen analogieën herkennen en dan verstandig zijn. Als we de veertiende eeuw niet opnieuw willen beleven, moeten we hoge eisen stellen aan de kwaliteit van de beslissingen die we nemen. Het helpt om ons waardensysteem te heroverwegen en er samen de verantwoordelijkheid voor te nemen. We hebben onafhankelijke denkers nodig, en we hebben samenwerking nodig, omdat we het niet aan de politiek kunnen overlaten. Ik ben het met je eens dat Shakespeare kan helpen, en ik denk dat veel andere schrijvers, filosofen en muzikanten ook kunnen helpen, omdat ze onze emoties vastleggen. Laten we ze gebruiken om nieuwe routes te vinden. Ik blijf mezelf de vraag stellen: hoe kunnen we Lean & Green ontwikkelen, en wat kunnen we leren van alles wat eerder is geschreven?”

“Gebruik Shakespeare in een presentatie over de waardeketen voor een groep logistiek managers en je hebt meteen hun aandacht, want dat verwachten ze gewoon niet. Laat ze dan zien dat Shakespeare met herkenbare patronen werkte, en ze zijn klaarwakker. Die reflectie-oefening helpt hen om meer duurzame manieren voor groei in hun bedrijf te ontdekken. Je hebt ons laten zien dat er niets nieuws onder de zon is, alleen dat we dat vaak vergeten. Schreef Shakespeare niet: ‘De hele wereld is een schouwtoneel’? Dat is een cliché, maar het is zo. Als je dat ziet, kun je jezelf verheffen en een breder perspectief aannemen, zodat je beslissingen voor de lange termijn kunt nemen, bij voorkeur samen. Dat is wat er gebeurt in Lean & Green. En Shakespeare helpt ons deze transitiearena te verkennen.”

“RWS’ers zijn praktische doeners, we reflecteren doorgaans niet zo gemakkelijk maar lopen gezien de hectiek snel door naar het volgende project dat alweer begonnen is. Af en toe moet je ook even de tijd nemen om stil te staan. Door de narratieve methode krijgen we zicht op meer perspectieven en de samenhang daartussen. Dat maakt ons bewust van rode draden, en hoe die van invloed zijn op het complexe geheel aan relaties op individueel, organisatie- en netwerkniveau. De narratieve methode nodigt ons uit om even bewust stil te staan en te reflecteren en levert echt diepgaande gesprekken, rijkere leerervaringen en onderling begrip op. Dat helpt ook volgende projecten enorm.”

“Met de narratief-gebaseerde leeraanpak hebben Iris en Mike ons kennis laten maken met een mooie toepassing van organisatieleren. De verhalen illustreren waar de betrokkenen van een casus tegenop lopen, hoe ze die uitdagingen kunnen aangaan. Daar kunnen we van leren, om onze processen aan te passen. We zien mogelijkheden voor bredere toepassing van narratief leren binnen onze organisatie.”

“Ik werk in gedachten veel met patroonherkenning. Wat is macht? Dat is als je een patroon herkent en je kunt voorspellen hoe zo’n patroon zich gedraagt. Shakespeare en heel veel andere schrijvers doen veel aan patroonbevestiging of patroonherkenning. Op het moment dat je die dingen naast elkaar legt – het stuk van Shakespeare en de werkelijkheid – dan kun je van elkaar leren. In die patroonherkenning zit in mijn beleving ontzettend veel sociologie. Het gaat over het begrijpen van menselijk gedrag. De wereld is een aaneenschakeling van patronen en als je die patronen kunt duiden, met name sociaal, dan kun je daarop behoorlijk gaan sturen.”

“Als je begint te praten, vraag ik me altijd af waar je heen gaat. Dan klikt het op een gegeven moment ineens. Jouw benadering van Shakespeare en duurzaamheid doet me anders denken. Het traint mijn hersenen, omdat het onconventioneel is, en dat vind ik leuk. Je nodigt me uit om een stap buiten mijn eigen bedrijf te zetten, zodat ik vanuit een frisse blik naar mijn bedrijf kan kijken en me aanzet om relevante verbanden te bedenken en nieuwe inspiratie op te doen.”

“In de narratieve methode houd je de vragen opener, geef je meer ruimte aan de geïnterviewde om ‘eigen antwoorden’ te formuleren en te verdiepen. Het woord ‘interview’ moet eigenlijk worden vervangen door ‘verhalen ophalen’. Het gaat immers om persoonlijk ervaringen: medewerkers en andere betrokkenen krijgen persoonlijk aandacht tijdens zo’n narratief gesprek. Het totaal aan opgehaalde verhalen levert een compleet verhaal op. Het geeft zicht op alle actoren in een groot, complex krachtenveld. Dat is vergelijkbaar met de ‘wholeness’ van een toneelstuk of allegorie, waarin alle karakters vertegenwoordigd moeten zijn om een natuurgetrouw beeld van de werkelijkheid te scheppen. Daarin kunnen mensen zich herkennen en spiegelen.”

“Ik denk dat mensen graag met Shakespeare werken op de manier die jij voorstelt, omdat deze parallellen hen veel vertellen over wie ze zijn en wat ze waarderen. Toch is het niet eng: ze hoeven zich niet te identificeren met de karakters van het stuk, want een stuk is geen wiskundig, vanzelfsprekend model; het is levensecht.”